Toni Milaqi : " The Sleep of Reason Produces Monsters " (acrylic on canvas, 120x90 cm, 2007)Gjithnje me ka interesuar ne punen time krijuese, bashkebisedimi me mjeshtrat e se shkuares. Nje lloj debati artistik, nje lloj tendence per te rifolur -por me nje sens te ndryshem- per problematikat e tyre krijuese, per konceptet e tyre filozofike, artistike, njerezore.
"Asnje poet, asnje artist i cilido arti, vetem nuk e ka kuptimin e plote. Rendesia e tij, te cmuarit e tij eshte te cmuarit e marredhenies se tij, me poetet dhe artistet e vdekur."
(Tomas Eliot)
Nje nga gjerat me te veshtira per nje artist, eshte te krijuarit e nje personaliteti artistik; te krijuarit e nje fisiognomie te qenesishme, unike, e teresisht te vecante nga te tjeret.
Gjithnje esenca e artit perendimor (kam ketu parasysh antikitetin grek, romak, rilindjen europiane, e duke ardhur deri ne ditet e sotme), ka qene lufta e artistit per te shprehur ne nje forme teresisht unikale, cdo trajte te subjektivitetit te tij njerezor; Subjektivitet ky, qe do t'a percaktonim si te madh, kur ne brendesi te tij perfshin sa me shume nga universi i problematikave, frikave, deshirave, nevojave, anktheve, endrrave, mendimeve, e ndjenjave te sa me shume njerezve . Njekohesisht, do te flisnim per nje krijimtari te gjithepushtetshme artistike, ne rastin e atyre artisteve, shkelqimi dhe vezullimi i te cileve do te kish sa me shume qendrushmeri ne kohe.
Pra fillimisht, e nevojshme per nje artist eshte te krijuarit e personalitetit artistik. Por kjo ne vetvete nuk mjafton. Artisti si nje krijese endrrimtare fluturake dhe e shqetesuar, eshte padyshim i etur per cdo shfaqje te re te perceptimit dhe kendveshtrimit te tij artistik.
Nje artist nuk mund te perserise veten, qofte ne trajte (ne forme), qofte ne konceptim ( ne ide). Dicka e tille do te ish e barararte me vdekjen e tij artistike. Hemingway vrau veten pikerisht per kete, sepse nuk mundej te sillte asokohe asgje te re ne krijimtarine e tij artistike. Duke qene se qendra e gravitetit te tij ekzistencial ishte arti, pikerisht kur humbi aftesine e te shprehurit nepermjet tij, humbi edhe deshiren per te jetuar. Ishte e kote te jetonte kur nuk posedonte elementin thelbesor dhe perfaqesues te qenies se tij; te shprehurit nepermjet artit, te qenurit artist.
Pra etja per te rene eshte edhe nevoja per t'u pervjedhur nga personaliteti i krijuar artistik, nevoja per te fluturuar ne te tjere qiej, per te njohur te tjere zotera.
"Poezia (arti) nuk eshte shfrenim emocionesh, por ikje nga emocioni; nuk eshte shprehje e personalitetit por ikje nga personaliteti. Por natyrisht vetem ata qe kane personalitet dhe emocione, e dine c'do te thote t'u ikesh ketyre gjerave."
(Tomas Eliot)
Francisco de Goya: "The Sleep of Reason Produces Monsters " - No. 43 from "Los Caprichos" (Etching and aquatint, 1796-98)
Ne debatin me mjeshtrat e se shkuares, eshte e rendesishme te perpiqesh te thuash ide te levruara shume here, me nje kendveshtrim teresisht te ri. T'i japesh atyre kengeve te sterthena , ngjyra teresisht te reja, duke krijuar tek spektatori ndjesine se po degjon dicka per here te pare.
"Nuk eshte puna e poetit te gjeje emocione te reja, por te perdore te zakonshmet, dhe duke i perpunuar ne poezi, te shprehe ndjenja qe nuk gjenden fare ne emocionet aktuale."
(Tomas Eliot)
Ne relacionin tend me figurat historike te artit, duhet te ruash zjarrin e tyre, por duhet te vrasesh pushtetin e tyre artistik, per te krijuar vend per hapesirat e tua personale.
Artistet kane nje lidhje teper te ngaterruar me gjurmet e artit ne kohera. Jane ne te njejten kohe adhurues , por edhe vrastare te baballareve te tyre artistik. Vetem ne saje te ketij qendrimi dualist, mund te perparojne dhe te formojne personalitetin e tyre krijues.
Nje lidhje e tille eshte edhe e imja me Gojen. Adhurim, por edhe nevoje per ta mohuar e per te thene dicka te re, mbi gjera te thena, e te sterthena.
-1.gif)
