19 September 2010

Odiseja e një Pikture


Toni Milaqi, Study for "Sweet Dreams" (pencil on paper, 21x29,7 cm, 2010)

"Sendet s'janë gjë tjetër, veçse hije të ideve" (Platoni).
Në këtë sens edhe veprat e artit, s'janë gjë tjetër veçse gjurmët e atyre sa mendojmë dhe të atyre sa ndjejmë në momente të ndryshme kohore, nën trysninë e një sërë faktorësh të rastësishëm vendor, historik, social, politik, kulturor, ekonomik, filozofik, moral, spiritual, metafizik, e estetik.
Rrugëtimi i ngjizjes dhe më pas i mbrujtjes së idesë fillestare, në punën time "Sweet Dreams" është pikërisht një argument më shumë në relacion me "luftën" time personale për të krijuar dhe për ti dhënë jetë një ideje të caktuar...


Toni Milaqi"Sweet Dreams"(work in progress (I), oil and acrylic on canvas, 120x90 cm, 2010)


Toni Milaqi"Sweet Dreams"(work in progress (II), oil and acrylic on canvas, 120x90 cm, 2010)


Toni Milaqi"Sweet Dreams"(oil and acrylic on canvas, 120x90 cm, 2010)

03 September 2010

Udhëheqës të Trashëguar

"National Gallery of Arts", Tirana, Albania" (photo by Toni Milaqi, 2010)

Pushimet verore të këtij viti i kalova në Dhërmiun piktoresk. Do të ishte absurde për mua të udhëtoja në Shqipëri pa mundur të endem qoftë edhe për pak në Tiranë. Loja mes dashurisë dhe urrejtjes për ato që ofron qyteti im i lindjes, gjithnjë më shoqëron sa herë gjendem aty. Dy ditë të tëra në Tiranën e zhurmshme. Dy ditë mes nostalgjisë, dhe pluhurit. Mes kujtimeve, dhe kaosit urban. Mes ndërtesave që të lidhin me fëmijërinë, dhe të tjerave, të reja, tërësisht të huaja për ty. Mes nevojës që ke për vendin tënd të lindjes, dhe brutalitetit që ofron sot çdo frymëmarrje e tij. Mes brishtësisë së emocionit dhe pragmatizmit së realitetit.
Eshtë e pamundur të jem në Tiranë, dhe të mos vizitoj Galerinë Kombëtare të Arteve.

Linja muzeale e Galerisë, e cila ndodhet kryesisht në katet e sipërme, funksiononte rregullisht. E ideuar personalisht dhe e trumpetuar me të madhe ndër media nga drejtori Rubens Shima si një projekt ambicioz i prezantimit të 120-vjet zhvillimeve në artin pamor shqiptar. Në fakt tek shëtisja pavionet e ndryshme, dy ishin konkluzionet më të qarta për mua. Varfëria dhe Korrupsioni.

Varfëria e prurjeve artistike. Sepse janë të pakta referencat e vyera në panoramën e artit shqiptar. Dhe fatkeqësisht këto referenca asnjëherë nuk luajtën rolin e lokomotivës në trenin e brejtur prej shabllonizmit ideologjik dhe strukturor. Gjithnjë periferike dhe të diskriminuara nga konjukturat politiko-ekonomike të kohës ë tyre. Shumë mediokritek krijues. Shumë amatorizëm. Shumë telajo të ngallosura. Të pakta vlerat.

Korrupsioni i menaxhuesve të artit shqiptar. Përmban brenda tij paaftësinë profesionale. Mosnjohjen. Të qënit epidermik. Mungesën e nevojës për studim. Eleminimin e së resë dhe të ndryshmes. Të vrarët e kreativitetit. Krijimin e një oborri, e një rrethi vicioz antivlerash dhe njerëzish, nga ku do të bëhet më e lehtë lufta për dominim politik dhe ekonomik në fushën e arteve vizuale. Por mbi të gjitha është fryt i kalbëzimit identitar të klasës politike që udhëheq.

Puna e ideatorit dhe kuratorit të kësaj linje muzeale, nuk e di pse më përngjason me atë ujin e disa çesmave në Tiranë, i cili pasi ke pirë dy gllënga, të bie si gur në bark. Të fryn. Të rëndon. Por s'të ngop dhe s'të shuan etjen. Kështu për shembull në Sallën e Realizmit Socialist mjaft prej veprave më përfaqësuese të korifejve të asaj periudhe mungonin. Të tjera të papesha zinin vende qëndrore ekspozimi, duke e bërë të pamundur shtjellimin në thellësi të fenomenit të soc-realizmit shqiptar.

Më pëlqyen

* "Femër Nudo"(1961). Punuar nga Sali Shijaku. Ndonëse nga fazat e para të piktorit, piktura në fjalë shquhet për një ndjeshmëri të lartë në trajtimin e subjektit. Gjysëmtonet. Mungesa e linjës. Shkrirja e materies. Butësia. Koloriti i ftohtë tek harliset me tonet rozë që nxjerrin kokat turpshëm. Dominimi, analiza e sensualitetit të kudogjendur femëror, krejt e huaj në artin shqiptar (me përjashtime të vogla, më vijnë ndërmend disa nudo nga Naxhi Bakalli). Erotizmi që rrezaton kjo punë, e bën atë unike brenda llojit të vet përmes atyre që na janë prezantuar dhe atyre që kemi parë nga brezi i piktorëve pjesë e të cilit është edhe Sali Shijaku.
* "Epika e yjeve të Mëngjesit"(1971), Edison Gjergo.
* "Metalurgu"(1971), Edison Gjergo.
* "Mbjellja e Pemëve"(1971), Edi Hila.
* "Vajza në pultin e komandimit"(1971), Llambi Blido.
* "Ndërtuesit e Hidrocentralit" (1971). Vepër nga Ismail Lulani. Një treshe portretesh me një kompozim mjaft solid e mjeshtëror. Modulimi i dinamikave të ngrohta tek fytyrat, konturohet hijshëm me trajtimin më të qetë, i përftuar ky përmes një prizmi disi kubist, të ambientit përreth.
* Përfaqësimi i Gazmend Lekës.

Nuk më pëlqeu

* Përzgjedhja e mjaft prej autorëve, por edhe e mjaft prej veprave të ekspozuara të cilat nuk janë përfaqësuese të autorëve përkatës.
* Mënyra sipërfaqësore e ndërtimit të tërë pavioneve, por veçanërisht e Sallës së "Pikturës dhe Skulpturës Moderniste", për faktin se mundësitë për kërkime, analizë, shtjellim e reflektim ishin tepër të mëdha.
* Konkludimi kuratorial -tejet i dështuar, mjeran, i nxituar, e i cunguar keqazi. Eshtë mëse e dukshme se këndvështrimi i ideatorit/kuratorit"linjës së re muzeale" të G.K.A.-së përmban në vetvete një fashizëm që përkundet përmes paditurisë totale dhe cinizmit më ekstrem, në mënyrën e njohjes dhe evidentimit të vlerave të vërteta të artit shqiptar. Mungojnë mjaft artistë dhe vepra, të cilat duhet të ishin bërë objekt studimi, por edhe hallka esenciale në atë që quajmë arti i krijuar pas shembjes së komunizmit.

Pyetje Retorike

* Dilemë. Orion Shima merr pjesë si vëllai i drejtorit aktual dhe djali i drejtorit të mëparshëm, apo se kuadrati i lyer prej tij ka ndonjë vlerë artistike në vetvete?
* Alush Shima prezantohet në këtë sofër (prive, të sponsorizuar nga Partia Demokratike) si ish- drejtori i dikurshëm i G.K.A.-së, apo si i ati i drejtorit momental?
* Të qënit drejtor i Galerisë Kombëtare të Arteve është një titull i trashëgueshëm familjar, si bie fjala titujt mbretërorë?

Tek hidhja vështrimet e fundit në sallat e Galerisë m'u kujtua shija e fjalëve të ish- drejtorit të G.K.A.-së Genc Mulliqi në artikullin e gazetës Shekulli (17.4.2008) me titull "Pango-Shima, tranzicion-çamçakiz", ndërsa fliste për vartësin e tij të asaj kohe Rubens Shimën :

Nuk mund të jem vartës i një njeriu që e kam propozuar për
shkarkim nga puna për korrupsion",- tha Mulliqi, i cili u vuri në dispozicion
mediave një sërë shkresash, ankesash, raportesh e propozimesh, dërguar ministrit
Pango, apo strukturave të tjera të MTKRS-së, deri dhe kryeministrit Sali
Berisha. Bëhet fjalë për shkeljet që ka gjetur në punën e ish-nëndrejtorit
Shima, për dy edicione të Konkursit Ndërkombëtar "Onufri", për pjesëmarrjen e
Shqipërisë në Bienalen e Venecias, për çështje që lidhen me fatura
financiare."
(Alma Mile)

Duke dalë prej dyerve të jashtme të godinës së Galerisë, ndjeva një afsh të nxehtë veror të më përshkojë të tërin. Eca në këmbë në drejtim të sheshit Skënderbej. Ecja me hapa të ngadaltë duke u përpjekur të kategorizoj mendimet e mia. Deri sa hasa atë. Monumentin e Heroit kombëtar. Heroi i madh legjendar m'u duk i vetmuar. I vogël. I plurosur. I zhuritur prej vapës së gushtit. Ndonëse vazhdonte të krekosej përmbi kalin e tij, kishte diçka absurde që e shoqëronte. Një gropë stërmadhe gjendej andej nga kish kaluar. Nuk kishte më gjelbërim, as lule ngjyraplot. As buzëqeshje fëmijësh. As pëshpërima çiftesh adoleshente të ulur nëpër stola. As blice fotografësh që duan të ndalin kohën. As aroma bredhash. As gurdullima shatërvanësh. Udhëheqësi sypetrit tanimë ishte fillikat. I braktisur. I pazoti të ndikojë dhe të frymëzojë kërkënd. Prapa tij shihje veçse gërmadha. Pirgje dheu, e tokë të thatë.
Pikërisht atëherë mendova se është koha kur udhëheqësit janë tërësisht të paaftë t'i prijnë turmës. Nuk e di pse në atë moment më erdhi ndër mend Berisha, pastaj Topalli, pastaj Pango, pastaj Shimajt, Ati, Biri dhe Vëllai...

Sali Shijaku "Female Nude" (oil on canvas, 1961)

Ismail Lulani "Builders of the Hydropower Plant" (oil on canvas, 1971)

Vilson Kilica "The Brigade Leading Women" (oil on canvas, 1972)

Çlirim Ceka "30 July 1978" (oil on canvas, 1979)

Petro Kokushta "The Assembler" (oil on canvas, 1979)

Orion Shima "Composition" (oil on canvas, 69.5x49.5 cm, 2001)

"The George Castrioti's Monument, Tirana, Albania" (photo by Toni Milaqi, 2010)