Edison Gjergo "Epika e yjeve te mengjesit" (oil on canvas, 179x119.5 cm, 1971)Kisha degjuar te flitej shpesh nga babai im per Edison Gjergon (1939 -1989). Kishte patur fatin ta njihte personalisht. Kishte pare nga afer ne ekspozita te ndryshme punet e tij. Sa here e degjoja te fliste per Edisonin ndjeja zerin e tim eti te ngjyrosej me nje lloj malli per vitet '60, me zgjimin e kujtimeve per romantizmin e brezit te tij, me ndjesine e mungeses per brishtesine naive te atyre njerezve.
Isha i sigurt se adhurimi i tim ati per artin e Gjergos, ishte thjesht shprehje e nostalgjise, dhe jo e vlerave qe mund te mbarte vepra e tij. Mendoja se kishim te benim me nje tjeter piktor demagog-propagandistik nga ata qe qarkullonin me shumice ne hapesirat pamore, me nje tjeter pjelle te realitetit medioker artistik qe lulezonte ne Shqiperi, por per cudine time e verteta do te ishte teresisht e ndryshme...
Brezi im u rrit pa mundur te njohe pikturen e Edison Gjergos, si pasoje e denimit te tij ne periudhen e diktatures komuniste. Me pas ne vitet e vakumit social-politik (i cili vazhdon edhe sot) ishte po kaq e veshtire te qenit ne kontakt me keto vepra...
***
Te tera keto deri ne vitin 2005, kur ne nje vizite ne Galerine Kombetare pashe per here te pare nga afer artin e Edisonit.
Gjendesha ne sallen e Realizmit Socialist . Te gjithe sallen e vizitova brenda dhjete minutash. Derisa hasa vepren e Edisonit: ”Epika e yjeve te mengjesit". U shtanga, pa mundur dot te heq syte prej atij burimi drite. Nje elektricitet i marre vizual, shpartallues, turfullues ndjeja te me godiste pameshirshem . Papritmas koha u ndal, duke me permbytur me ndjesi gati-gati tronditese. Rrija e rrija, veshtroja dhe s’kisha te ngopur. Diku prej kanavaces filluan te kacavirren e me pas te kapllojne tere sallen tingujt e pare te lahutes se vjeter, ne fillim te larget, e me pas teper kumbues; derisa qenia ime u permbyt prej tyre. Veshet filluan te me bucisnin, shtegetoja, fluturoja... Ishte nje pikture magjike! Nje vullkan ndjesish. Vibrimet demoniake te penelit, tregonin per tallaze te verteta brenda gjithesise emotive te artistit. Nje veper e perkryer ekspresioniste, me elemente te theksuar kubist (si psh. "thyerjet" e formes tek fytyrat, duart, veshjet e heronjve kryesore apo edhe tek grupi i njerezve ne planin e fundit). Nje piktor virtuoz, zoterues i nje teknike teper imponuese, por edhe nje "shkaterrues" dhe "shperberes" i formave klasike, duke krijuar nje univers te ri, te gjithpushtetshem. Kobalti provokues i fytyrave, forma, drita, ngjyra, stilizimi, kompozimi, perceptimi i vepres, nuk me ngjasonim me asnje norme apo forme te Realizmit Socialist.
Tematika, perzgjedhja e subjektit ka ne vetvete interes teper te madh. Lautari plak -figura qendrore e vepres- perngjason me nje figure mitike te dale prej shekujve. Nje ure lidhese mes se shkuares dhe se ardhmes. Syte e tij hermetikisht te mbyllur, te zhytur thelle ne labirinthet e shpirtit, koka e tij paksa e kthyer pjerrtazi por qe gjithsesi me kahje drejt qiejve, pasiviteti nostalgjik si edhe deliri sharman qe e ka kaperthyer te terin, nuk mund te jete pjelle e asnje principi te "vijes se kuqe komuniste" qe duhet te mbizoteronte tek cdo veper e soc-realizmit. Eshte ai qe flet (kendon); eshte ai qe sundon veshtrimet e te rinjve dhe shpirtrat e tyre. Simboli i rapsodit endacak, i muzikantit, simboli i artistit. Keshtu e sheh Gjergo rolin e ketij te fundit, ne zemer te shoqerise ku jeton, por dhe ne balle te saj. I veshur me maturine e viteve; i kredhur ne mendime; levrues emocionesh; syfikur -nje pasardhes legjitim dhe i denje i Homer-it te lashte grek; sfidues i muzgut social dhe udherrefyes ne monopatin e drites se endrrave.
Prezenca e erresires (e nates) ne ambientit ku ka vendosur personazhet, vetem si e paqellimte nuk mund te konsiderohet. Nje aludim i drejteperdrejte mbi realitetin shqiptar te kohes. Porse nga ky realitet i erret lindnin edhe krijesa vezulluese si rapsodi plak, spektatoret e tij, apo edhe vete Edisoni...
Edison Gjergo "The Epic of the Morning Stars" (oil on canvas, 179x119.5 cm, 1971)S’di sa qendrova aty. Me zgjoi zeri i rojes se Galerise: “Na falni, por do te mbyllim Galerine”. Akoma sot ndjej therjen qe i beri brendise sime kobalti i asaj pikture.
***
Ishte kjo pikture edhe fillimi i fundit te tij. Vepra u demaskua si "nxirje e realitetit" dhe Edisoni si artist me "ndikime te huaja". Fundi ishte i pashmangshem, burgjeve, kampeve te perqendrimit dhe ambienteve karantine te diktatures.
Shume vepra u zhduken nga Galerite dhe fondet e tyre. Shume te tjera (te permasave te medha), u copetuan nga piktoret medioker te kohes, per t'u marre kanavacat dhe per te pikturuar ne to "kuaj me cizme meksikane". Kam degjuar qe Galeria Kombetare ka vetem tre pune te Gjergos ne fondet e saj...
***
Edison Gjergo ishte nje artist brilant. Nje krijese anarshiste, kryenece dhe veteshkaterruese, sepse donte te ishte i lire.
Edison Gjergo ishte nje shqiponje e eger. Vdiq ne fluturim, i vrare nga mizerja, meskiniteti, injoranca, cmira, persekutimi i mediokritetit te turmes. Sot, vepra e tij krijuese eshte nje pishtar udherrefyes, dhe Gjergo vete eshte padyshim personaliteti me i fuqishem, me kompleks, me rrezatues i shekullit te njezet ne artet figurative shqiptare, i permasave nderkombetare. Qofte edhe ato pak pune te mbetura, ato gjurme te shpirtit dhe te mendjes se tij jane fanare artistik, filozofik, e njerezor. Eshte testamenti i "brezit te humbur" te prinderve te mi per brezin tim.
"Epika e yjeve te mengjesit" eshte epika e triumfit te madheshtise krijuese dhe njerezore, ndaj tiranise se sistemeve diktatoriale; eshte epika e triumfit te drites ndaj erresires...
-1.gif)
