Mbi Prostitutat e Perendishme dhe Hyjnite -Lavire

Tiziano Vecellio "Venus of Urbino" (oil on canvas, 119x165 cm, 1538)

-Ç'eshte Arti?
-A mund te cilesojme cdo perpjekje tonen per t'u shprehur ne menyre kreative domosdoshmerisht edhe si nje konkludim artistik?
-Ku qendron ndryshimi ndermjet nje vepre te mirefillte artistike, e cila perleshet me risite, dhe nje vepre konservatore e cila gjallon mes limitesh te ezauruara estetiko-filozofike?
-Ku qendron novatorja ne nje veper artistike?

Keto dhe shume pyetje te tjera me perqarken duke menduar rreth klimes abuzuese te vlerave -qe rrjedh shpeshhere prej tregjeve komerciale, apo amatoreve gjithengjyresh qe gelojne brenda hapesirave vizuale- e cila thote se te gjithe jemi artiste dhe se te gjithe bejme Art.

Per te ilustruar mendimet e mia po sjell ketu tre variante mbi nje teme. Nje nga veprat me te rendesishme te Ticianit (Tiziano) dhe njekohesisht nje margaritar i trashegimise njerezore eshte "Aferdita e Urbinit". Nje veper kulmore e tij ne te cilen Aferdita -perendesha e dashurise- paraqitet e shtrire, me veshtrim epshndjelles dhe paksa te ndrojtur, aspak rezistues, te drejtuar nga ne.

Ne trajtimin e Ticianit shquajme linjat trupore gjithe nur, te bukurise klasike. Heroina ne doren e djathte mban lule, kurse e majta (ne forme ledhatuese) gjendet diku mbi organin seksual, si per te nenvizuar apo theksuar qendren e gravitetit te saj . Nje qenush fle diku i shpenguar perbri te zonjes ne krevat ...

Edouard Manet "Olympia" (oil on canvas, 130x190 cm, 1863)

Tre shekuj me vone nje tjeter variant (aludim i drejtperdrejte i vepres se Ticianit) i Aferdites do te vinte ne jete. "Olimpia" e Mane-se (Manet). Pikture kjo qe qysh ne hapat e saj te para shkaktoi nje nga skandalet me te medha ne Historine e Artit, duke ngjallur debate por edhe reagime te shumta. Eshte vepra e pare ne histori qe u desh te ruhej nga organe te rendit, pasi u bene mjaft tentativa per ta dhunuar (per ta çare, per ta grisur) nga vizitore te cilet "e ndjenin veten te fyer" dhe te cilet e konsideronin "Olimpian" nje blasfemi mbi Pikturen dhe Artet ne teresi.

Po pse ngjalli keto kontradikta Olimpia e Mane-se? Sepse ne vetvete kjo veper ishte nje revolucion i tere filozofik, estetik, artistik, moral dhe njerezor. Eshte per mendimin tim edhe guri themeltar i Modernizmit. Nje veper qe ndryshoi tere konceptin e artisteve te mepasem per boten dhe jeten.

Aferdita e Mane-se nuk ishte nje krijese idilike e cila banonte kthinave te Olimpit, ishte nje prostitute. Emri i saj i vertete ishte Victorine Meurent, nje prostitute pariziane. Nuk eshte e veshtire te kuptosh se artisti shihte bukurine femerore tek femra e rruges, tek njeriu i perditshem, jo qiejve te parajses.

Forca e Olimpias gjendet tek shikimi i saj. Nese tek Aferditat e deriatehershme, do te hasje qendrimin lozonjar te nje qenie te eperme, qiellore, e mitike, e cila te ishte mbrujtur me propocionet dhe analogjite trupore te bukurise klasike, me floke te praruar dhe lekure vezulluese, Aferdita e Mane-se s'kishte asgje nga tere keto.

Veshtrimi i saj ishte i drejperdrejte, pa asnje mister. Nje veshtrim qe permban njohjen e pozicionit te saj shoqeror, por edhe sigurine e epersive te saj femerore. Nje veshtrim i perhumbur, ne te cilin ngjizen edhe dhimbja, edhe forca. Nje trup i tkurrur, vocerrak, i cili te krijon ndjesine se flet per te gjithe eksperiencat e saj femerore. Dora e majte ne kundershti me ate te heroines se Ticianit, drejtohet drejt nesh me dinamizem, duke shtrenguar kofshen dhe duke na dhene te kuptojme, se krijesa e Mane-se , eshte nje qenie qe ka kontrollin e lojes, dhe qe eshte ajo qe do te thote fjalen e fundit. Pandoflat ne kembe, nuk te lejojne per asnje moment te harrosh profesionin e saj. Perbri ne krevat rolin e qenit lozonjar-pasiv, e ka marre nje mace sterrane gati per sulm, me sy qe shpojne erresiren e sfondit ...

Per sa i perket formes mund te thuhet se materializimi i saj ishte po aq revolucionar. Dekorativiteti mahnites i ngjyrave, por edhe trajtimet e sheshta te siperfaqeve, pa volume qe ulerasin, ishin risi me vete, duke shkaktuar keshtu reagimet e konservatoreve si edhe te perfaqesuesve akademike te kohes.

Revolucioni i Mane-se gjendet pikerisht ketu. Zbuloi perendite e qiellit ne toke. Vizioni i tij ishte realist - kritik. Nje analize e adhurueshme e shoqerise dhe e njeriut. Nje adhurues dhe njohes i padiskutueshem i se shkuares, por edhe nje novator i pashoq, i cili hapi rruge teresisht te reja ne konceptet estetike, filozofike, e artistike. Rruge te cilen e pasuan me vone impresionistet, apo edhe Lautrec, Van Gogh, Picasso, Matisse, dhe shume perfaqesues te shkollave dhe rrymave te ndryshme te Modernizmit.

Alexandre Cabanel "The Birth of Venus" (oil on canvas, 130 x 225 cm, 1862)

Vepra e Kabanel (Cabanel) eshte nje veper e rendomte, e cila nuk shkeputet dot prej shablloneve akademike te trajtimit te Aferdites. Ne kundershti me realizmin therres dhe analitik te Mane-se, Kabanel pershkruan nje Aferdite tere klishe, e cila nuk eshte ne gjendje te flase as per problemet e njerezve te kohes kur rrojti artisti, as per kendveshtrimin e tij mbi realitetin shoqeror apo mbi boten. Nje veper komerciale, konservatore, e cila zbaviste instiktet seksuale mashkullore te aristokracise se atehershme franceze, dhe e cila u ble nga Napoloni III. E solla ketu per te nenvizuar me teper risite dhe revolucionin qofte teknik, qofte ideor te Mane-se.

Nepermjet ketij ballafaqimi desha ti pergjigjem -ne menyren time- pyetjes se "Ç'eshte Arti?". Arti eshte ajo perpjekje e vazhdueshme e njeriut per zhbirim dhe komunikim shpirteror-meditativ. Nje forme qe ushqehet ne cdo qelize te saj nga hulumtimet mbi konceptet dhe nocionet estetike, filozofike, emotive, intelektuale, shpirterore dhe mendore. Eshte shprehja iracionale e unit. Artist i vertete eshte ai qe ka mundesine dhe aftesine te sjelle te reja nepermjet kesaj forme te shprehuri. Porse keto risi dhe prurje te reja duhet te jene ne relacion te pandashem me vlerat dhe dijen e se shkuares, duke krijuar keshtu magjine, por edhe duke u bere pjese e bashkebisedimit nderkohor, ndernjerezor, nderetnik, nderfetar, e nderkonceptual, qe karakterizon artistet dhe Artet pergjate rrjedhave te viteve.

Arti eshte pervetesim i diturise dhe njohjes njerezore, por edhe mohim dhe kundershti e kesaj diturie njekohesisht. Eshte perpjekja jone per te eksploruar hapesirat e paane dhe te pafund te racionales dhe te iracionales brenda dhe rreth nesh. Eshte hulumtimi i qenies njerezore, por edhe ikja nga kjo qenie. Eshte perpjekja e krijuesit, per t'u shkeputur nga limitet dhe prangat tokesore dhe etja per fluturim qiejve. Eshte bashkimi me Zotin, por edhe te vraret e tij ...