ARTI NE KOHERAT E KOLERES: Qente e Derviçanit

Toni Milaqi "The Dervitsiani's Dogs" (acrylic on canvas, 100x80 cm, 1999)

Toni Milaqi "Saint from Dervitsiani" (acrylic on canvas, 100x80 cm, 1998)

Se di pse m'u kujtuan keto dite qente e djallezuar te Dervicianit. Derviciani (Δερβιτσιάνη, Δερβιτσάνη, Dervitsiani, Dervitsani, Derviçian, Derviçan, Derviçani, Derviçiani) -fshat i cili shtrihet ne krahinen e Dropullit (Δρόπολη) te Poshtem, Gjirokaster (Αργυρόκαστρο)- eshte nje vend ku realja dhe irealja humbasin autonomine e tyre, duke u krijuar keshtu nje realitet magjik dhe njerez -si te pervjedhur prej legjendash e mitesh te lashta.
Ajo qe te ben pershtypje kur flet me banoret e fshatit eshte koncepti i tyre per kohen. Nuk me harrohen -pergjate nje vizites time te vitit 1998- fjalet e nje dervicjoti mbi rrepet e fshatit. "Ky ketu -me tha- eshte nje rrap i mbjelle tani vone, vetem tetedhjete vjecar". Ajo qe me habiti me teper ishte fakti se bashkebiseduesi im nuk kishte mbushur te shtatedhjetat. E degjoje te fliste per faktore qe kapercenin harkun kohor te tetedhjete viteve - vite te cilat ishin pergjakur nga dy luftra boterore, sa e sa ballkanike, nga lufta greko-italiane, ardhja e regjimit komunist, renia e tij, periudhat e pangjyrta dhe te patrajta te tranzicionit te sotem shqiptar- dhe te gjitha keto, te krijohej ndjesia se nuk kishin ndodhur ne me shume se sa nje hapje-mbyllje e befte e qepallave te syve.
***
Dervicani, i ndertuar si mjaft fshatra te tjere te minoritetit grek ne faqe te maleve, te krijon pershtypjen e nje njesie gjeografike shume pak te prekur nga moda, sistemet dhe koha. Si i harruar, apo edhe kryenec ne te njejten kohe, ne ruajtje te karakteristikave te tija dalluese.
***
Qente e Dervicanit kane nje sekret, te cilin e mesova rastesisht nje nate te ftohte -por me hene te plote- vjeshte te vitit 1994. Cdo mbremje, diku aty pas mesnates, braktisin shtepite e gurta (ne oborret e te cilave shkepen me gjume diten), e ashtu turravrap sulen permes rrugicave te thepisura, per tu mbledhur ne sheshin e fshatit, aty pak me poshte rrapit qindravjecar. Aty ne te njejtin vend ku rreh pergjate diteve pulsi i fshatit, aty ku takohen grate dhe qajne hallet, aty ku behen dasmat e aty ku percjellin te vdekurit, aty ku dashurohen e aty ku ndahen njerezit, aty ku luajne femijet e vrasin kohen pleqte, aty ku bashkohen mahallate e ndryshme dhe merr forme jeta. Aty mblidhen nate per nate qente, ndoshta per te ruajtur fshatin. Te gjithe trupvegjel, por te shpejte si djaj. Me sy gjithe naze dhe hunde finoke ...
Rastisi qe ate nate te vitit '94 te mberrij vone ne Dervican. Taksia na la diku aty afer. Paprimtas tek kalonim prane rrapit hijerende, ndjeme te rrethoheshim nga nje hordhi e tere qensh. Nuk pipetine. Tiparet e tyre lozonjare konturoheshin butesisht nga lepirjet e drites se henes. Na hetonin. Nuk e dhame veten duke treguar frike. As ata. Vazhduam rrugen. Ne momentin kur kishim mberritur ne porten e shtepise ne te cilen do te kalonim naten -nja njeqind hapa larg sheshit te rrapit- dhe pikerisht atehere kur po hynim brenda, degjuam lehjet e para te qenve, qe me siguri lajmeronin per ardhjen tone, te cilat sa erdhen e u bene me te forta dhe qe cuditerisht nuk pushuan me pergjate tere nates.
Ne mengjes heret dola gjithe kureshtje tek rrapi. Kerkoja me sy krijesat mistike te nates, por nuk i hasa askund, si te ishin zhdukur, a thua se i kish perpire dheu. Drita kish pushtuar boten dhe te ftohtet e nates ishin shkrire prej diellit, bashke me to edhe lehjet e qenve...