Fotografia e marre nga gazeta Shekulli (1.2.2009)Duke lexuar shtypin shqiptar te diteve te fundit nuk ka si te mos te te beje pershtypje lajmi mbi heqjen nga qendra e qytetit te Shkodres e kompleksit skulpturor me titull "Pese heronjte e Vigut", veper kjo e skulptorit Shaban Haderi. Nje njoftim ky qe gjendet edhe ne artikullin e gazetes Shekulli me titull Shkodër, bashkia shkul "5 heronjtë e Vigut" . Nje lajm i tille eshte ne fakt sa i cuditshem por edhe mese normal, po te shqyrtosh relacionet e arteve me "Njeriun e Ri" (te celikosur ne periudhen e diktatures nacional-komuniste shqiptare) dhe te pjellave e tij, te cilat kontrollojne jeten politiko-ekonomiko-kulturore ne shoqerine e sotme shqiptare. Nuk eshte e veshtire te kuptosh se zelli i papare i sistemit te dikurshem totalitar per te zhdukur dhe manipuluar cdo gjurme te hershme ekzistence te artit prehistorik, antik, paleokristian, mesjetar, e pasmesjetar, si edhe mania e shkaterrimit te gjithckaje qe mendohej se nuk ishte e perafert me konceptet dhe nocionet komuniste, natyrshem u trashegua edhe ne ditet e sotme. Ai zell qe beri diku aty nga fundi i viteve "60 ne Shqiperi te kryhej nje genocid i papare shpirteror, kulturor dhe fetar, ajo demagogji e cila solli ne jete njerez-perbindesha, te paafte te bashkejetonin me asgje dhe me askend qe i kundervihej llogjikes dhe bindjeve te tyre politike, eshte mese e qarte se eshte ende gjalle, dhe fatkeqesisht e gjithepushtetshme ne realitetin e sotem shqiptar. Dhe s'ka si te jete ndryshe, pasi ne cdo segment te jetes pastotalitare shqiptare shohim te njejtat figura dhe te njejten kaste politiko-ekonomike, e cila kontrollon jeten e vendit, duke e denigruar ate dhe duke i marre frymen me te njejtin entuziazem kriminal qe e karakterizonte edhe ne periudhen e dogmatizmit te pashoq komunist.
Michel Setboun "Berat, Albania" (Photography, 1980)
Une vete, jam nje artist i cili ka ngritur zerin ne shkrime te meparshme perkundrejt dogmes famekeqe te Realizmit Socialist dhe pershtatjes se saj per afer 50 vjet ne ambientin shqiptar, por nuk mund te pranoj kurrsesi barbarine dhe kanibalizmin e sotem mbi ato gjurme te mbetura te shprehjes se socrealizmit. Me mire nje shoqeri me nje art te vaket dhe medioker, sesa nje shoqeri e privuar nga cdo gjurme qofte edhe e mefshte e tij. Popujt qe nuk mesojne nga e shkuara, apo edhe nga gabimet e tyre, nuk mund te ecin kurre perpara. Realiteti totalitar nacional-komunist shqiptar kishte specifikat e veta, kishte jetegjatesine e vet, ndikimin e tij mbi breza te tere njerezor. Nese do te mbyllim syte duke supozuar se nuk ka ndodhur kurre, apo do t'a injorojme pa mundur te reflektojme mbi fenomenet, karakteristikat, problematikat, demet, potencialet konstruktive dhe shkaterruese qe permbante, si edhe shkaqet e degradimit te ketij realiteti famekeq, asnjehere nuk kemi per te perparuar si individe apo bashkesi njerezish.
Nese shoqerite njerezore, gjithnje kur benin hapa perpara, do te asgjesonin gjithcka qe i perkiste te shkuares, asgje sot nuk do te kishte mbetur per te na lidhur me te. Sikur greket e lashte te shkaterronin gjithsa i perkisnin qyteterimeve egjiptiane ne arkitekture, inxhinjeri e art, sikur romaket te shkallmonin gjithcka greke, sikur bizanti te shperbente gjithcka antike, sikur rilindja t'i vinte kazmen gjithckaje qe kishte ndodhur para saj, sikur iluminizmi e romantizmi t'i vinin zjarrin veprave te rilindjes, e realizmi atyre romantike, dhe keshtu me radhe, a thua do te kishim privilegjin per t'u njohur dhe per te folur per paraardhesit tane, per konceptet dhe mendesise e tyre?
Michel Setboun "Berat, Albania" (Photography, 2006)
Shoqerite njerezore, e natyrisht edhe artet perparojne ne saje te pervojes dhe mencurise qe koleksionojme nga e shkuara, ne saje te deshires per te mos ngelur ne vend, etjes per risi dhe dije, ne saje te sakrificave dhe kembenguljeve per progres, nga ndergjegjesimi dhe analiza e rrugetimeve qe kemi bere per te arritur aty ku jemi, por edhe nga besimi ne nje te ardhme sa me te mire .
Fatkeqesisht ky agim i shekullit te '21, te pakten per realitetin shqiptar, ka shijen e plogesht te gjysmes se dyte te shekullit te kaluar. Kane ndryshuar thjesht ngjyrat dhe kahjet politike te kastes ne pushtet, jo lojtaret, as rregullat e lojes. Hegjemonia e pushtetit, si gjithnje prepotente e mbytese, dhe individi i pazot t'i perballet. Ne malet e Beratit tani qe kane filluar te zbehen gjurmet e corbes totalitare te diktatures se shkuar, shquajme trajtat e qarta te diktatit te ri. Kesaj radhe -permes "Coca Cola"- hegjemonia autoritare qe na qendron si cekan mbi koke, nuk ka karakteristika periferike, por globale. Dhe ndonese flamuj te rinj valeviten qiejve -me ngjyra marramendese dhe aureola genjeshtare, dhe ndonese ne te tjere zotera na duhet te besojme, dhe ndonese kudo predikohet se rrojme nje epoke te re ne marredheniet tona ndernjerezore, se di pse thelle brenda meje -tek shoh ekskavatore te hedhin poshte vepra arti- ndjej te njejtin zhgenjim dhe te njejten pamundesi per t'u perballur e vepruar, me ate qe provuan gjysherit e mi aty ne fund te vitete '60 tek shihnin revolucionet kulturore shqiptare (me origjine sovjetike e kineze), dhe tek ishin te detyruar te mbanin "buzagaz" ne njeren dore kazmen e ne tjetren pushken, per te siguruar vazhdimesine formale dhe ekzistencen trupore ...
-1.gif)
